Nu het coronavirus sommige huizen in claustrofobische kooien verandert, kunnen de spanningen binnen gezinnen al eens hoog oplopen. Vooral kinderen van ouders met psychische problemen (KOPP) staan zwaar onder druk.
Silke is 23 jaar en helpt sinds kort als vrijwilliger bij Similes, een organisatie die de familie en naasten van psychisch kwetsbare mensen ondersteunt. Ze helpt mee met het opstarten van een KOPP- en KOAPP-groep (Kinderen van Ouders met Psychische Problemen of een Afhankelijkheidsprobleem) in Gent. “Normaal gesproken zouden we deze maand verschillende thema-avonden houden voor kinderen, jongeren en volwassenen. Door het coronavirus kon dit jammer genoeg niet doorgaan”. De vrijwilligers van Similes willen deelnemers vooral iets bijbrengen over zelfzorg en er wordt veel belang gehecht aan gesprekken. Praten is nu eenmaal cruciaal als het gaat over mentale gezondheid.
“Vaak wordt vergeten dat veel kinderen nu niet meer de privacy hebben om te telefoneren, omdat ze voortdurend thuiszitten.”
Corona vreet niet enkel aan het lichaam
Helaas moeten we nu thuisblijven en valt de mogelijkheid tot een gesprek voor velen weg. Wanneer het land uit lockdown gaat, willen de vrijwilligers een bijeenkomst houden om de mentale gevolgen van de coronacrisis te bespreken. “Het is heel goed dat er telefoonlijnen en online chats beschikbaar zijn waar je je verhaal kwijt kan. Bij Similes hebben we bijvoorbeeld een luisterlijn waar mensen terecht kunnen, maar dat is natuurlijk niet hetzelfde. Vaak wordt vergeten dat veel kinderen nu niet meer de privacy hebben om te telefoneren, omdat ze voortdurend thuiszitten.”
“Voor kinderen die het thuis moeilijk hebben, vormt school een veilige haven.”
Silke geeft toe dat het voor iedereen een moeilijke situatie is, maar benadrukt dat er toch een belangrijke beschermende factor wegvalt voor KOPP’ers. “Voor kinderen die het thuis moeilijk hebben, vormt school een veilige haven. Naar school gaan biedt structuur en houvast. Kinderen kunnen zich beter voelen wanneer ze sociaal contact hebben of goede punten halen.”
“Je neemt eigenlijk de rol van de ouders over.”
Persoonlijk aspect
Silke is psychologisch consulente, maar dat is niet de voornaamste reden waarom ze zich wil inzetten voor een werkingsgroep rond KOPP. Ze weet zelf namelijk maar al te goed hoe moeilijk het kan zijn om op te groeien in een gezin waarbij een van de ouders psychische moeilijkheden ervaart. Haar vader had een alcoholprobleem en was manisch depressief. “Hij had afwisselend periodes van depressie en manie. Als je manisch bent heb je last van grootheidswaanzin.” Toen ze zestien was stierf hij aan de gevolgen van overmatig alcoholgebruik. “Ik moest vaak voor hem zorgen. Het is heel typisch voor KOPP’ers dat ze al vroeg een grote verantwoordelijkheidszin moeten ontwikkelen. Dat heet ‘parentificatie’. Je neemt eigenlijk de rol van de ouders over.” Vaak wordt vergeten dat kinderen ook op die manier mantelzorgers kunnen worden. Silke blijft nu achter met het gevoel dat ze geen echte kindertijd heeft gehad.
Gebroken gezinnen
Nu wil ze haar ervaring in iets positiefs omzetten. “Ik heb mij als vrijwilliger bij Similes aangemeld, omdat ik op die manier dat deeltje van mijn verleden als een kracht kan zien, in plaats van een zwakte. Ik wil graag advies geven, maar ben natuurlijk geen expert. Zelf krijg ik ook tips van anderen.” Volgens Silke moet je als ervaringsdeskundige voortdurend een balans bewaren. Enerzijds maak je sneller een connectie met mensen in een gelijkaardige situatie, maar anderzijds kan het ook confronterend zijn om bepaalde zaken uit je eigen verleden te herkennen. “Als het bijvoorbeeld over geweld gaat, dan kan dat een trigger zijn voor mij. Maar mijn rugzak aan ervaring zorgt ervoor dat ik sneller bepaalde patronen kan herkennen. Het geeft mij ook een drive om anderen te helpen.”
Daarom werkte Silke een paar maanden geleden nog als gezinsbegeleidster. “Ik wil niet dat andere gezinnen hetzelfde moeten meemaken. Verbindingen creëren en die gezinnen terug bij elkaar brengen is zo belangrijk. Er passeerden heel uiteenlopende situaties: van gevallen van kindermishandeling, tot casussen waarbij de moeder net terug thuiskomt na een psychiatrische opname en de dochter geen verbinding meer vindt. Wij proberen die communicatie dan te herstellen.” Cruciaal bij deze vorm van begeleiding is dat het hele gezin samen aan het probleem werkt.
“Leerlingen krijgen seksuele voorlichting en houden gesprekken over seksualiteit, maar eigenlijk zou hetzelfde moeten gebeuren voor mentaal welzijn.”
Prijzige drempel
Helaas vinden nog veel mensen de weg naar begeleiding niet. Voor jonge kinderen is het vaak niet duidelijk waar ze terecht kunnen. “De meesten kennen wel het Centrum voor leerlingenbegeleiding (CLB) of Te Gek!?, maar meestal is dat niet zo duidelijk.” Silke pleit daarom voor meer aandacht voor mentale gezondheid op school. “Leerlingen krijgen seksuele voorlichting en houden gesprekken over seksualiteit, maar eigenlijk zou hetzelfde moeten gebeuren voor mentaal welzijn.” Ook het financiële aspect is van belang. “We kunnen niet ontkennen dat begeleiding vaak veel geld kost, zeker privé. Er is natuurlijk wel gratis hulpverlening, zoals bij het Jongeren Advies Centrum (JAC) of het OverKop-huis, maar dat zijn maar een paar sessies.”
“Veel KOPP’ers voelen zich alleen en denken dat hun situatie niet vaak voorkomt.”
Een kreet om hulp
Als kind van een ouder met psychische problemen bots je ook op het taboe dat vasthangt aan mentale problemen. “Veel KOPP’ers voelen zich alleen en denken dat hun situatie niet vaak voorkomt. Toen ik jong was vertelde ik nooit iets over de problemen thuis, omdat ik dacht dat anderen mij zwak of raar zouden vinden. Nu ik ouder ben merk ik dat er eigenlijk veel mensen zijn die hetzelfde meemaken.” Volgens Silke is er op vlak van taboes zeker een verbetering te zien, maar zijn er nog heikele punten. “We leven in een maatschappij waar iedereen het allemaal zelf wil oplossen. We durven geen hulp vragen en doen ons sterker voor dan we zijn. Als iemand toegeeft zich niet goed te voelen, zullen velen denken dat dit een vorm van aandachttrekkerij is, terwijl die persoon eigenlijk om zorg vraagt.”