‘Burn-out’ of ‘opgebrand zijn’, we worden er in de media mee om de oren geslagen. Is het meer dan een hype? Een kwaal van de ‘jeugd van tegenwoordig’? En wat is dan juist het verschil met oververmoeidheid? Psychologe en burn-out expert Steffie Desart helpt mythes de wereld uit. Over de zin en onzin van een opgebrande generatie.
Steffie: “Een definitie van burn-out bestaat al langer, maar in de Arbeids- en Organisatiepsychologie zagen we toch dat er wat dingen ontbraken. Aangezien we vorig jaar een meetinstrument gingen maken, moest ook de definitie up-to-date zijn.”
Wat zijn de symptomen van burn-out dan juist, anno 2020? En wat is het verschil met vermoeidheid?
“Vermoeidheid is een onderdeel van burn-out, een van de belangrijkste onderdelen zelfs. Dat kan zowel mentaal zijn als fysiek. Je voelt je volledig leeg en opgebrand. Er zijn echter nog andere aspecten. Enerzijds op cognitief vlak: concentreren lukt niet meer, je hebt moeite om dingen te onthouden, je maakt fouten in je werk, enzovoort. Daarnaast zit je ook in een emotionele rollercoaster. Dat zorgt ervoor dat je het gevoel krijgt de grip te verliezen. Hierdoor sluit je je op in een cocon en ga je dingen vermijden. Op zich een zeer menselijke reactie om hiermee om te gaan, maar daardoor beland je eigenlijk in een vicieuze cirkel. En dat is de kern van burn-out. Het is dus een andere definitie dan vroeger, want toen zat het cognitieve of emotionele er veel minder in vervat.”
“In de oertijd kwam een beer de grot binnen en ging je vechten of vluchten. Nu komt een baas je kantoor binnen en kan je geen van beide doen.”
Je hoort vaak dingen als “In mijn tijd bestond dat nog niet”. Spreken we wel degelijk over een relatief jong fenomeen?
“Stress is van alle tijden. Denk bijvoorbeeld terug aan de oertijd. Als er een beer voor je grot stond, had je een fight or flight respons: een automatische reflex waardoor je in stresssituaties gaat vechten of vluchten. Die respons zit nog altijd fysiek in ons lichaam. Maar als vandaag een leidinggevende jouw kantoor binnenkomt, kan je moeilijk gaan lopen of hem neersteken. Beeld je in dat die opgekropte stress zich blijft opstapelen. Dan raak je overspannen en uiteindelijk opgebrand.”
Wanneer hebben we er dan die term van 'burn-out' op geplakt?
“De term ‘burn-out’ komt vanuit de jaren '80, dus is ongeveer 40 jaar oud. Daarvoor bestond het eigenlijk ook al, maar noemden we het geen burn-out. In het jaar 1881 sprak men bijvoorbeeld al over 'werkgerelateerde neurasthenie', een aandoening met gelijkaardige symptomen als burn-out. Het kwam naar boven ten tijde van de Industriële Revolutie. We kunnen zelfs teruggaan tot de jaren van Shakespeare. Hij sprak over een pelgrim die een dame ontmoette die volledig 'opgebrand' was door de liefde. Het woord 'opbranden' op zich is dus niet nieuw.”
Je vermeldt de Industriële Revolutie. Zie je dan een parallel tussen burn-out en maatschappelijke veranderingen?
“Mensen gingen toen inderdaad van handarbeid naar machinearbeid. En dan denk ik “waar zijn we de laatste 40 jaar mee bezig?” Ik kan mij nog herinneren dat wij thuis geen computer hadden en nu zijn smartphones en tablets voor kinderen de normaalste zaak van de wereld. Ik zeg niet dat het enkel daaraan ligt maar we zitten opnieuw in een heel snelle revolutie, dus je kan die lijn wel ergens doortrekken.”
“De bus van de maatschappij reed vroeger veel trager. Nu hollen we erachter en kunnen hem niet meer halen. Hij is al een dorp verder.”
Dus toch ook ergens een ziekte van onze huidige maatschappij?
“Ik heb soms het gevoel dat de veranderingen in de huidige maatschappij op een heel snelle bus zitten. Als mensheid lopen we er wat achter. We willen die bus proberen halen, maar we hebben hem gemist. Daar waar de bus vroeger veel trager reed en het gemakkelijker was om er nog op te springen, wordt dat nu veel moeilijker. De bus is weg en je kan er niet meer achter lopen want hij is al een dorp verder. Veel jonge mensen herkennen dit. We zien dan ook dat mensen onder de 35 jaar iets meer risico lopen op burn-out. Jonge mensen studeren langer en rond de 30 denken ze dan plots: “Ik moet een huis kopen en kinderen krijgen, mijn leven op orde hebben”. Die druk speelt natuurlijk ook wel mee. Ze willen alles wat hun ouders hadden, maar hebben de kans om nog zoveel meer te doen op dezelfde korte tijd, en moeten het stellen zonder voorbeeld van de vorige generatie.”
Is dat iets wat ook al meespeelt bij jongeren? Moet er dan al ingezet worden op burn-out in het onderwijs?
“Ik denk inderdaad dat de druk op jongeren verhoogd is. Drie à vier uur huiswerk maken is geen uitzondering meer. Dat is ook een verandering tegenover vroeger. We moeten vooral beseffen dat mentale weerbaarheid steeds belangrijker wordt en onderwijs moet daarop gaan inzetten.”
Kunnen we dan stellen dat burn-out niet zomaar een hype is?
“Burn-out is wel degelijk hot topic. Media springen daar graag op, dus ik denk dat het percentage dat fout gediagnosticeerd is daardoor ook weer stijgt. En dat brengt dan weer onbegrip met zich mee. Mensen die het effectief hebben, voelen zich soms niet begrepen, juist omdat het zo’n 'hype' is. Media kunnen dus bewustwording creëren, maar die bewustwording mag niet overslaan in het ludieke. Soms is dat ludieke dan weer wel goed, als het op een positieve manier in beeld komt. Arnout Van den Bossche heeft bijvoorbeeld een comedyshow rond burn-out. Dat werkt. Langs de andere kant is het ook wel echt iets van deze tijd, in een periode van heel snelle maatschappelijke veranderingen. Burn-out is dus wel een hype, maar eentje die terugkeert doorheen de tijd.”
Steffie Desart is expert op vlak van burn-out. Als onderzoeker aan de KU Leuven werkte ze aan een hedendaagse definitie van burn-out én ontwikkelde ze een burn-out tool.
Klik hier als je deze Burnout Assessment Tool zelf eens wil invullen. Let op: het is geen diagnose-instrument, maar je kan wel zien of je risico loopt op burn-out. Praat in geval van hoog risico zeker met je werkgever of een studiebegeleider!